Grupa rówieśnicza odgrywa istotną rolę w procesie rozwoju interakcji społecznych, gdyż
wpływa zarówno na sferę emocjonalną jak i behawioralną dzieci. Ubogie relacje
rówieśnicze w okresie dzieciństwa mogą być przyczyną trudności w życiu dorosłym. W
dzisiejszych czasach wielokrotnie spotykamy się ze zjawiskiem odrzucenia
rówieśniczego, a co za tym idzie z fatalnymi skutkami w zdrowiu psychicznym dzieci,
których to dotyka. Ponadto z roku na rok wzrasta odsetek młodzieży w wieku szkolnym,
którzy doświadczają wyobcowania z grupy społecznej. Dlaczego odrzucenie jest
zjawiskiem coraz bardziej powszechnym, skąd się bierze i w jaki sposób możemy mu
przeciwdziałać?
Odrzucenie rówieśnicze można zdefiniować jako negatywne nastawienie większej grupy
osób do danej jednostki, powodując u niej obniżenie kondycji psychicznej i
samoakceptacji. Dla dzieci w środowisku szkolnym grupa rówieśników ma istotne
znaczenie w budowaniu własnej osobowości. Jeżeli grupa wykazuje niechęć bądź agresję
w stosunku do członka grupy, takie dziecko zostaje poddane działaniu silnego stresu.
Grupy społeczne cechuje zbiór określonych zasad i norm, które umożliwiają ich
uczestnikom wyróżnianie się na tle pozostałych. Odstępstwa od panujących zasad bądź
niechęć do podporządkowania się im są czynnikiem do wykluczenia z danej grupy. W
społeczeństwie szkolnym najczęściej nieakceptowane są dzieci apodyktyczne bądź
narcystyczne. Cechy te związane są przede wszystkim ze wspomnianymi już deficytami
behawioralnymi, może to być:
● niski poziom zachowań prospołecznych
● wysoki poziom zachowań agresywnych
● wysoki poziom zachowań lękowych
Z wyobcowaniem z grupy społecznej spotykają się również osoby nadmiernie
nieśmiałe bądź wycofane.
Niemniej jednak zjawisko odrzucenia rówieśniczego nie wynika jedynie z deficytów
behawioralnych osoby odrzucanej, a całej grupy rówieśniczej, która poprzez swe
działania te osoby odrzuca. W danej grupie społecznej często pojawiają się osoby
dominujące, które silnie oddziałują na całą grupę i mogą przejawiać zachowania
negatywne jak np. agresję, dręczenie innych. Takie cechy mogą być odbierane przez
pozostałych członków jako cechy świadczące o sile i odwadze i być przez nich powielane.
W niektórych przypadkach osoby dominujące przymuszają również innych członków
zespołu do wzmacniania takich zachowań jak agresja. Czym spowodowane jest takie
zachowanie młodych osób? Zazwyczaj podejrzewa się występowanie problemów w
domu rodzinnym np. rodzice mogą wykazywać przemocowe zachowania, które dzieci
powielają, aczkolwiek w zdecydowanej większości przyczyną agresji szkolnej jest wpływ
grupy jako siły społecznej, która ściśle determinuje zachowania jej członków.
Oprócz wymienionych deficytów behawioralnych odrzucenie rówieśnicze może być
również spowodowane wyglądem zewnętrznym. Z wyobcowaniem ze społeczeństwa
mogą mierzyć się również osoby przynależne do mniejszości narodowych,
wyznaniowych czy etnicznych, w tym przypadku wykluczenie może być spowodowane
innym kolorem skóry, odmienną religią, kulturą bądź stylem ubioru.
Bez wątpienia można stwierdzić, że dzieci odrzucane przez rówieśników muszą mierzyć
się z wieloma negatywnymi konsekwencjami na wielu płaszczyznach życia. Na pierwszy
plan wysuwa się tzw. izolacja społeczna dziecka. Dzieci próbują zaadaptować się do
nowych warunków izolacji od grupy poprzez:
● odcięcie się od otoczenia, osoba pokrzywdzona staje się obojętna na resztę
społeczeństwa bądź ucieka w inny świat (Internetu, książek, filmów itp.)
● postawę buntowniczą
● akceptacje obecnej sytuacji i stworzenie odpowiednich warunków do
funkcjonowania w danej społeczności
● pozorne przyjmowanie poglądów pozostałych członków grupy
● zapoznanie się ze słabościami w grupie, w celu ich późniejszego wykorzystania dla
osiągnięcia własnych korzyści
Działania profilaktyczne powinny być skierowane ku podniesieniu statusu społecznego
u dzieci borykających się z wykluczeniem. Można to osiągnąć m.in przez redukcję
deficytów behawioralnych oraz rozwijaniu umiejętności interpersonalnych potrzebnych
aby odnaleźć się w grupie i pozyskać sympatię rówieśników. Oddziaływania
resocjalizacyjne bazują na sferze emocjonalnej (dziecko otoczane jest opieką i
wsparciem emocjonalnym). Na zjawisko wyobcowania obojętni nie powinni być tylko
rodzice, a przede wszystkim nauczyciele, którzy są pierwszą linią pomocy i najszybciej
mogą zauważyć i skutecznie skorygować niepokojące zachowania wśród rówieśników.
